In dit artikel beschrijven we hoe een stalen fietsframe is opgebouwd en uit welke onderdelen het bestaat.
Het fietsframe bestaat uit enkele buizen: bovenbuis, zitbuis, onderbuis, balhoofdbuis en dubbele kleinere buizen: staande en liggende achtervork. Deze buizen zijn opgebouwd uit staal en kunnen gaan van simpele zware gasbuizen tot hoogwaardige buizen, de belangrijkste producenten zijn/ waren:
- Columbus
- Tange
- Reynolds
- Oria
- Vitus
- Super Carbonite
- Ishiwata
alle onderdelen van het stalen fiets frame
Lugs, bracket en padden
De dubbele buizen worden aan elkaar bevestigd door middel van voorgemaakte verbindingen/ koppelstukken (lugs in het Engels).
In totaal zijn er 3 lugs: de zadellug en de bovenste en onderste balhoofdlug. Deze lugs zijn bij stalen fietsframes bijna altijd aan de buitenkant van de buizen te zien (extern) maar kunnen ook in de buizen worden ingewerkt (intern). De staande achtervork wordt gelast aan de zadellug.
stalen frame met interne lugs
De lugs werden gewoonlijk geperst of gesneden uit stalen platen en dan aan elkaar gelast maar soms werden ze ook gegoten. Bij de goedkopere fietsen waren deze lugs zeer simpel maar bij de duurdere werden ze bijgesneden en waren dan esthetisch ook veel mooier. Voorbeelden hiervan zijn de Nervex lugs, Hetchings, Prugnat S4 lugs of de lugs die gebruikt zijn bij de Colnago Arabesque. Ook werden vaak gechromeerde lugs gebruikt.
Prugnat S4 lugs
Goedkopere zadellug
gechromeerde externe lugs
Onderaan komen de staande achtervork, de zitbuis en de onderbuis samen in de bottom bracket, ook wel simpelweg bracket genoemd. Vooral bij fietsen voor profs werden gaten in de bottom bracket aangebracht om het frame zo licht mogelijk te maken. Meestal gebruikten de fietsproducenten de bracket eveneens om hun frame te identificeren: met een serienummer en een symbool, hun naam, figuur of logo van hun fietsmerk.
Ook de lugs werden gebruikt om er hun panto’s op te plaatsen. Dit zijn graveringen met hun logo meestal maar het kon ook hun naam zijn of model van het frame. Meer hierover vind je in het artikel Hoe kun je weten wie het fietsframe heeft gemaakt?
Ook zie je veel fietsen met een bottombracket waar Cinelli op staat. Cinelli had namelijk in 1984 de revolutionaire bracket Cinelli Spoiler uitgevonden die door vele fietsenmakers werd gebruikt omdat deze lucht doorheen de bracket laat stromen waardoor roestvorming wordt vermeden.
De Cinelli Spoiler bracket
de fietsen kader maker zoals te zien in het museum Koers in Roeselare
De staande en de liggende achtervork zijn verbonden door middel van een uitvaleinde of pad, in het Engels pattens genoemd. De belangrijkste werden aangeleverd door Campagnolo, Shimano, Gipiemme, Milremo, … Je kunt dan ook hun naam er op terugvinden.
Hard solderen van fiets frame
Alle buizen werden aan de verbindingen hard-gesoldeerd met zilver- of messingsoldeersel (ook wel braseren genoemd). Dit was het belangrijkste werk en hiermee stond of viel dus de kwaliteit van de fiets. Het was (en is nog steeds) een specialistenwerk. Voor dit werk werd het frame met buizen, lugs en padden eerst vastgezet in een soort mal waarna alles aan elkaar gelast werd.
Naast een esthetische reden van gesneden lugs heb je ook het voordeel dat het soldeersel meer verspreid wordt rond de buizen en dus voor een betere hechting zorgt.
Tussen de 2 buizen van zowel de staande als de liggende achtervork werd er gewoonlijk een bruggetje aangebracht om meer stevigheid aan het kader te geven. Vooral het achterbruggetje bij de staande achtervork kon nog al eens een verschillende vorm hebben zoals bij Eddy Merckx. Moser fietsen, enz. in de vorm van 2 boogjes of bij Gazelle in de vorm van een vlindertje.
achterbrug met 2 boogjes
Bij de duurdere modellen van de bekendste merken echter ontbreekt het achterbruggetje in de liggende achtervork soms.
De voorvork
In het begin werd ook de voorvork samengesteld waarbij de 2 stangen van de voorvork in een verbinding werden gelast, vorkkroon genoemd. Pas later werd deze verbinding weggelaten en werden de stangen rechtstreeks aan elkaar gelast.
vorkkroon
Sedert de jaren 70 van vorige eeuw kwam de gechromeerde voorvork meer en meer voor. Ook andere delen van de fiets zoals de achtervorken werden steeds meer gechromeerd uitgevoerd.
gechromeerde Cinelli voorvork
De voorvork wordt aan het frame vastgemaakt door middel van een balhoofdstel dat bestaat uit onder andere vaste cups die geperst worden in het frame, losse cups en ringen.
