Als we er over nadenken dan is het stuur het enige onderdeel van de fiets waar we een houvast aan hebben en zonder stuur is het praktisch onmogelijk om de fiets te besturen.
Het stuur bestaat feitelijk uit twee onderdelen: de stuurbocht en de stuurpen. We hebben het natuurlijk over vintage racefietsen, bij sommige moderne sturen bestaan de stuurbocht en de stuurpen uit slechts 1 blok.
Met deze twee onderdelen kunnen we naar een ideale positie zoeken (mits het frame niet te groot of te klein is). Met de lengte van de stuurpen kunnen we meer naar voor of achter zitten, het stuur kunnen we hoger of lager zetten. Ook de breedte van de stuurbocht kan variëren.
De stuurbocht
De stuurbocht wordt in de volksmond gewoonlijk stuur genoemd en was in de beginperiode van het ontstaan van de fiets gemaakt uit staal. Pas rond het midden van vorige eeuw werd het veel lichtere aluminium gebruikt en tegenwoordig zijn alle racefietsen vanaf een bepaalde prijsklasse voorzien van een stuurbocht uit carbon.
In het wielrennen bestaan (bestonden) de verschillende types: het klassieke ronde stuur, het triathlon stuur en het ossenkopstuur (vervangen door het trathlonstuur).
Een bijzonder stuur dat werd gelanceerd in de jaren 90 maar reeds na enkele jaren verboden werd door de UCI omwille van te gevaarlijk is het opzetstuur van Cinelli waardoor je van je gewone stuur een triathlonstuur maakte. Dit stuur stond bekend als de spinacci.
De stuurbochten gebruikt bij de eerste racefietsen zagen er nog iets anders uit dan deze gebruikt vanaf de jaren 30. Ze waren van staal, smaller maar met een grotere kromming en niet voorzien van een stuurlint maar enkel van 2 handvaten aan het einde.
De geleidelijke overgang van staal naar duraluminium gebeurde slechts geleidelijk omdat aluminium het nadeel heeft dat het minder sterk is en veel renners daar nogal wantrouwig tegenover staan maar vanaf de jaren 70 is dit wantrouwen volledig verdwenen.
In die periode is er zelfs sprake van een Italiaanse en een Belgische stuurbocht. De Belgische is ronder van vorm terwijl de Italiaanse rechthoekiger is en een langer recht stuk heeft bovenaan.
De stuurbocht wordt in de stuurpen geschoven en in het midden vastgezet. Een niet zo eenvoudig werkje waarbij je zeer goed moet oppassen dat je geen krassen in de stuurbocht aanbrengt. Aan de stuurbocht worden de remhendels of shifters bevestigd.
De breedte van het klassieke ronde model varieert van 37 tot 42cm alhoewel de eerste stuurbochten zeer smal waren. Pas later werden ze breder omdat steeds betere aluminiumlegeringen werden gebruikt en algemeen de regel geldt hoe breder hoe meer de longen openstaan en hoe meer lucht kan worden ingeademd en een bredere stuurbocht heeft dus ook meer stabilteit.
De stuurpen
De stuurpen is het onderdeel van het stuur dat ervoor zorgt dat de stuurbocht aan het frame wordt bevestigd. In vergelijking met de stuurbocht heb je hier zelfs nog meer variaties, gaande van 60 tot 140mm. Sprinters hielden wel van een lange stuurpen.
Onderaan de stuurpen zie je de expander waarmee deze vastgezet wordt in de balhoofdbuis. In het begin staken nog bouten uit de stuurpen maar Cinelli bracht een model uit waarbij de bouten (inbusbout) in de stuurpen geïntegreerd zaten. Deze worden dan afgedekt met een plastiek plaatje waar meestal het logo of de naam van het merk op staat.
Hierdoor was het stuur geheel glad geworden en staken er geen scherpe randen uit die bij een valpartij voor lichamelijke schade konden zorgen.
Wil je een stuur uit de balhoofdbuis halen dan moet je eerst de bouten losdraaien maar daarna moet je nog een flinke klop (met een rubberhamer) op de kop van de stuurpen geven zodat de expander loskomt. Doe je dit niet dan krijg je het stuur er niet uit, hoe hard je ook probeert.
De stuurpen werd door de ambachtelijke fietsenmakers ook graag gebruikt om er hun merk in te graveren. Ze zijn nog steeds gegeerd bij verzamelaars.
De belangrijkste producenten van stuurbochten en -pennen waren:
- Uit Italië: 3ttt (Tecno Tubo Torino), Cinelli, Italmanubri (ITM), Ambrosio
- Uit Japan: Sakae Ringyo (SR)
- Uit Frankrijk: Atax, Belleri, Mavic, Milremo, Philippe
Stuurlint
Omdat een stuurbocht kaal en glad is wordt deze, nadat de remgrepen of shifters zijn aangebracht, afgewerkt met een stuurlint. Ook hier zijn er doorheen de geschiedenis van het wielrennen heel wat verschillende materialen en uitvoeringen op de markt gebracht: katoen, kunststof, plastic, kurk, leder.
Een speciaal type van stuurlint dat nog steeds populair is bij verzamelaars van vintage racefietsen is het Benotto stuurlint van de Italiaanse producent Benotto. Dit type stuurlint is gemaakt van een plantaardig materiaal uit Mexico. Het heeft het voordeel dat het afwasbaar is maar niet glad wat een voordeel is tegenover de andere types uit plastic.
Ook het stuurlint dat op de racefietsen van het Franse Motobecane zat is nogal speciaal te noemen. Het was uit 1 stuk gemaakt waarin ook de remgrepen zaten. Het stuurlint werd geplaatst of het stuur en vervolgens genaaid (met de hand of machinaal is mij tot op heden nog steeds niet duidelijk, alle info is dus welkom). Het stuurlint was gebrevetteerd door Motobecane in samenwerking met Hutchinson.
Het stuurlint onderaan wordt vastgemaakt aan de stuurbocht met behulp van stuurdoppen. Deze zorgen ervoor dat tijdens een valpartij het appelboor effect niet optreedt waarbij het open uiteinde van de stuurbocht ergens in een lichaamsdeel dringt.
