In het artikel Hoe is een stalen frame opgebouwd hadden we het al over de lugs, oftewel de elementen die de hoofdbuizen van een frame aan elkaar verbinden. In dit artikel gaan we daar wat dieper op in.
Algemeen kunnen we stellen dat er 3 types lugs zijn:
- bovenste balhoofdlug
- onderste balhoofdlug
- zadellug
Bovenste en onderste balhoofdlug
zadellug
De lug waarin de trapas zit noemen we de bracket, de verbindingsstukken tussen staande en liggende achtervork noemen we de padden of uitvaleinde. De beide benen van de voorvork worden dan weer samen gehouden door de vorkkroon.
bracket
padden of uitvaleinde
vorkkroon
Externe en interne lugs
De lugs kunnen zowel extern als intern zijn. Bij de externe lugs (ook wel buis in lug genoemd), wat het meeste gebruikt wordt bij stalen frames, zijn deze dus zichtbaar en bevinden de buizen zich voor een gedeelte in de lugs. Het gebeurde veel dat de framemakers hun logo of naam graveerden op de lugs en onderaan de bracket.
Dit was niet alleen een goede reclame maar was ook om hun frames te markeren.
Gesneden lug met logo van Colnago
Bij de interne lugs (ook wel lug in buis genoemd) of lugloze frames zie je niets van de lugs en bevinden deze zich inwendig in de buizen.
Fig 1a: lugs bij gewone fiets – fig 1.b lugs bij racefiets – fig 1.c interne lugs
Interne lugs
Fabricage lugs
De eerste lugs werden gegoten. Dit proces werd al toegepast in de 19de eeuw en gelijkt op dat van gietijzer waarbij de lugs in een vorm gevuld met zand of hars worden gegoten.
De meest toegepaste fabricagemethode echter is door stalen platen te persen rond een vorm en vervolgens te lassen. De afwerking van deze zogenaamde ruwe lugs (blancs) hangt af van de kwaliteit en het doel van de fiets. De graad van afwerking verschilt nogal voor een simpele fiets van een professionele racefiets.
Bij een simpele fiets zijn de lugs recht afgesneden en dikker en passen de buizen er gemakkelijk in. Bij een professionele racefiets moeten de lugs (en de buizen) zo licht mogelijk zijn en worden de lugs dan ook bijgesneden tot er enkel nog het allernoodzakelijkste materiaal over blijft. Het resultaat is dat je mooi uitgesneden lugs krijgt. Sommige producenten van lugs maakten daar echte pareltjes van. Een voorbeeld zijn de Nervex lugs.
Een ander voordeel van deze uitgesneden lugs is dat het oppervlak voor de verbinding met de buizen groter is en er dus meer oppervlakte te lassen of hardsolderen is. Het spreekt voor zichzelf dat de passing (het aanbrengen van de buizen in de lugs) perfect moet gebeuren en dit dus moeilijker is uit te voeren bij de dunnere smallere lugs.
De meest gebruikte lugs, toch in de Nederlanden, waren Prugnat, Bocama (BCM) en Vagner. De bottombrackets kwamen van RGF (Raccord Gargatte Frères) en Cinelli.
Braseren
Bij stalen frames worden de buizen en lugs aan elkaar verbonden door middel van hardsolderen, ook wel braseren genoemd. Voor het solderen wordt gebruik gemaakt van een zilver, koper of messing legering. Wanneer je van een stalen kader de verf verwijderd zie je op de verbindingsstukken nog de gele kleur van deze legering.
De eerste aluminium lugs
Eind jaren ’70 van vorige eeuw kwamen het Italiaanse Alan en het Franse Vitus op de markt met aluminium buizen en lugs. Deze buizen waren voorzien van schroefdraad waarmee ze in de lugs werden bevestigd en daarna gelijmd. Een compleet nieuwe manier van montage van een frame dus. Aluminium buizen waren ook een stuk lichter dan de stalen buizen wat een serieus voordeel opleverde.
Lugs van een Alan racefiets waar microscheurtjes kunnen aanwezig zijn
Het nadeel van deze lichtere aluminium lugs was dat ze brozer en dus breekbaarder waren. Het gebeurde wel meer dat er kleine scheurtjes optraden.
Nog later bleven de lugs in aluminium bestaan maar werden de buizen vervangen door carbon buizen. De eerste fietsfabrikant die daar op professioneel gebied gebruik van maakte was het Franse Look. In de Tour de France van 1986 waren Greg Lemond en Bernard Hinault de eersten die gebruik maakten van een frame met carbon Kevlar buizen.
Met de opkomst van het TIG lassen en later de carbon fietsen verdween vanaf de jaren ’90 het gebruik van de klassieke stalen en aluminium lugs geleidelijk. Gelukkig is er met het 3D printen een kleine revival waarbij de lugs worden geprint.
In onderstaand filmpje kun je zien hoe een stalen frame bevestigd wordt aan de lugs door middel van hardsolderen (braseren)
